HR 21-12-2001, NJ 2005, 95
ECLI:NL:PHR:2001:AD2684
NB: zie vooral onze bijdrage over de Peeters/Gatzen-vordering waarin dit arrest in de juiste context wordt geplaatst.
De regel uit Peeters/Gatzen heeft geleid tot uitvoerig debat in de literatuur. Dit richtte zich vooral op de vraag of in de gevallen waarin de gezamenlijke schuldeisers uitsluitend benadeeld zijn in hun verhaalsmogelijkheden doordat baten aan de boedel zijn onttrokken, slechts aan de curator een vordering op grond van onrechtmatige daad (art. 6:162 BW) toekomt, of dat zo’n vordering ook rechtstreeks door de onrechtmatig benadeelde schuldeiser zélf kan worden ingesteld.
Het antwoord wordt gegeven in het arrest Lunderstädt/De Kok c.s.: ja, ook de onrechtmatig benadeelde schuldeiser zélf kan zo’n vordering uit onrechtmatige daad instellen. Dat betekent dus, dat het sinds dit arrest Lunderstädt/De Kok mogelijk is dat voortaan niet alleen de curator, maar ook de benadeelde schuldeiser zelf, een Peeters/Gatzen-vordering tegen de betrokken derde instelt.
Discussie in de literatuur over Lunderstädt/De Kok c.s.
In het arrest Peeters/Gatzen was het nog de curator die de vordering uit onrechtmatige daad instelde. Men zou kunnen redeneren dat, indien een van de schuldeiser zélf een Peeters/Gatzen-vordering instelt, daarmee de paritas creditorum zou kunnen worden doorbroken.
De Hoge Raad ziet dat echter anders. Bovendien, redeneert de Hoge Raad: stel dat het de schuldeiser niet zou vrijstaan om een Peeters/Gatzen-vordering tegen een betrokken derde in te stellen. Dat zou, aldus de Hoge Raad, in feite neerkomen op ‘broodroof’. De Hoge Raad acht dat namelijk in strijd met art. 1 Eerste Protocol EVRM. Daar staat:
Iedere natuurlijke of rechtspersoon heeft recht op het ongestoord genot van zijn eigendom. Aan niemand zal zijn eigendom worden ontnomen behalve in het algemeen belang en onder de voorwaarden voorzien in de wet en in de algemene beginselen van internationaal recht.
De voorgaande bepalingen tasten echter op geen enkele wijze het recht aan, dat een Staat heeft om die wetten toe te passen, die hij noodzakelijk oordeelt om het gebruik van eigendom te reguleren in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen of boeten te verzekeren.
In feite zou je daarmee een schuldeiser van zijn eigendom beroven, is hier de redenering. De tweede alinea van dit art. 1 Eerste Protocol EVRM laat dit nog wel toe in het geval dat de staat de wet moet toepassen, als hij dat noodzakelijk oordeelt “om het gebruik van eigendom te reguleren in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen of boeten te verzekeren.”
De Hoge Raad geeft echter aan dat daarvoor nergens in de Faillissementswet, en overigens ook nergens anders, een wettelijk aanknopingspunt kan worden gevonden. Met als enige uitzondering: een vordering op grond van actio Pauliana. Dat staat namelijk in art. 49 lid 1 Fw:
Rechtsvorderingen, gegrond op de bepalingen der artikelen 42-48, worden ingesteld door de curator.
De Hoge Raad zegt dan vervolgens ook dat een vordering ex art. 3:45 BW (dus de algemene Pauliana van boek 3 BW in plaats van de faillissementspauliana van art. 42 Fw e.v.) daaronder moet worden begrepen. Dus, kortom: waar het gaat om Pauliana mag de curator inderdaad wel ‘exclusief’ optreden zonder dat de schuldeisers dat ook individueel – en los van de curator – zouden mogen. Voor het overige mogen de schuldeisers gewoon vorderen ‘wat zij willen’ en ‘van wie zij willen’ op grond van art. 6:162 BW. Zou dat anders zijn, dan zou dat in strijd komen met art. 1 Eerste Protocol EVRM.
Tot slot, en terzijde, merkt de Hoge Raad nog het volgende op. Stel dat zowel de curator als ook een individuele schuldeiser, los van elkaar, dezelfde Peeters/Gatzen-vordering zouden instellen tegen dezelfde betrokken derde. In dat geval kan het belang van een behoorlijke afwikkeling van het faillissement meebrengen dat eerst op de vordering van de curator wordt beslist, en daarna pas op de vordering van de individuele schuldeiser.
